İnsanların DNA'sını Çözmek: Genom Projesi Nedir? Genom Projesi’nin Hedefleri Nelerdir?

İnsan Genom Projesi'nin temel amacı, insan DNA’sında bulunan 3 milyar kadar baz çiftinin dizilimini ve bunların % 2-5‘ini oluşturan genlerin yerini bulmak. Bu aslında zor bir iş; çünkü insan genomunda kesin sayısı şimdilik bilinmiyor olsa da 40 bin ile 80 bin arasında gen olduğu sanılıyor. Dış görünüşümüzdeki onca farklılığa rağmen, aslında biz insanların kalıtsal yapısı büyük ölçüde birbirine benzer. İnsanların DNA yapılarının %99,9’u ortaktır. İnsan Genom Projesi de bu ortak genleri bulmayı hedefliyor.

Yaklaşık 15-20 yıldır bu projeyle uğraşılmasına rağmen henüz genom projesi tam olarak çözülebilmiş değildir. Ortaya çıkacak veri bankası, insanı insan yapan genlerin yanında bir insanı başkalarından ayıran genleri de gösteren eşsiz bir kaynak olacak.

Basitçe anlatmak gerekirse, bir insanın bütün özelliklerinin (örneğin: kaç yaşında hangi hastalığa yakalanacağı) olduğu bir veri tabanı gibi düşünülebilir. Siz bu veri tabanına istediğiniz zaman ulaşarak bedeniniz hakkında sonsuz bilgilere ulaşabileceksiniz.

GENOM PROJESİ’NİN HEDEFLERİ

Yakın zamanda elde edilen veriler, DNA bilgisinin %99'undan fazlasının, tüm insanlar için ortak olduğunu ortaya koymuştur. İnsan genomundaki bireysel farklılıklar, % 1'den azdır. Bu farklılığın, hastalık riskleri açısından araştırılması gerekmektedir.

Hali hazırda DNA tanısı yapılabilen alzheimer, kistik fibroziz, hemofili, akdeniz anemisi, çeşitli kanser türleri (meme, kolon, ovaryum) gibi hastalıklara ilaveten; 4000'den fazla olduğu düşünülen genetik hastalığın tanısı için test sistemlerinin oluşturulması.

Haritalanan genlerin, fonksiyonlarının anlaşılabilmesi: genomda fonksiyonu bilinmeyen gen dizilerine fonksiyon bulunmasına olanak veren mikrodizilim (microarray) teknolojisinin hız kazanması.

İnsanda gen ve gen karşılığı olmayan DNA dizilerinin anlaşılması için, farklı canlı gruplarının genom haritalarının karşılaştırılması. Hastalık yapan mikroorganizmaların genom haritalarının çıkarılması.

Genom bilgisinden yararlanarak, kişiye özel ilaç ve aşı geliştirilmesi, hastalık yatkınlığının ve ilaçlara olan duyarlılığının belirlenmesi.

Elde edilen genom bilgilerinin kötü amaçlar için kullanılmaması, ayrımcılığa neden olmaması için, etik, sosyal ve yasal düzenlemelerin oluşturulması.

İnsan genom yapısının olağanüstü karmaşıklığı sebebiyle, çok güçlü işlem kapasitesine sahip bilgisayarların geliştirilmesi.

Genetik bilgiler'in, 'Adli Tıp'ta kimlik teşhisi ve babalık testlerinde kullanılması.

BİR ŞEHİR EFSANESİ: GENOM PROJESİ ÖLÜMSÜZLÜĞÜ MÜ BULACAK?

Bilim insanlarının birçoğu bu konuda hayır yanıtı vermektedir. Gerekçeleri ise daha önce de yazıda bahsettiğim gibi çevresel faktörlerdir. Biz bütün gen haritamızı çıkarsak ve hangi yaşta hangi hastalığa yakalanacağımızı bilsek bile dış etmenler bu tarihlere ve hastalıkların işleyişine müdahale edecektir. Genom projesi, ölümsüzlüğü getirmeyecektir, yaşarken daha sağlıklı ve kaliteli bir hayat sürülebilecek ve birçok hastalık tarihe karışacaktır.